Kristinn Bergsveinsson frá Gufudal skrifar:

 

Firðirnir við norðanverðan Breiðafjörð voru um aldir notaðir til samgangna. Að sumrinu á bátum en á hestum og gangandi á vetrum yfir ísilagða firðina. Vélaöld hófst með litlum dráttarvélum upp úr 1950.

 

Veturinn 1971 fór Reynir í Fremri-Gufudal ferð á ís á dráttarvél að sækja börn okkar í Reykhólaskóla. Skólastjóri keyrði börnin inn undir Skútunaust og þar tók Reynir dótið á vélina en börnin gengu.

 

Einhverju sinni skruppum við bræður á gömlum Plymouth-bíl frá Gufudal út Gufufjörð og inn Þorskafjörð að Kinnarstöðum, á traustum ís og í góðu færi. Varðandi þá ferð situr í minni, að við vorum fljótir í för.

 

Tíu ár eru síðan deilur um vegi í Gufudalssveit hófust, þ.e. um svonefnda B-leið. Tuttugu ár síðan svæðisskipulag var samþykkt á þeirri leið. Ástæða er til að rifja upp þann feril þótt ófagur sé.

 

Horfum aðeins til baka. Ekki mátti opna vegi vestur fyrir fyrr en klaki fór úr jörð og snjór var að mestu leystur. Það var ekki fyrr en upp úr aldamótum að reglulegur mokstur hófst á leiðinni Bjarkalundur-Flókalundur. Innan þriggja ára verður búið að endurbyggja vegi á allri leiðinni, nema þann kafla sem deilur standa um.

 

Ástæða er til að rifja upp aðdraganda mestu samgöngubótar á þjóðvegi 60, veginn yfir Gilsfjörð.

 

Þegar vegur yfir Gilsfjörð var í undirbúningi heyrðust háværar raddir um að lífríkinu væri hætta búin. Örninn, rauðbrystingur og fleiri tegundir taldar í hættu. Háværastir voru menn úr Fuglaverndarfélagi Íslands. Rannsóknir og vöktun fyrir og eftir staðfestu að framkvæmdin hafði engin áhrif á þessar fuglategundir né heldur æðarvarpið í hólmunum. Tafðist það um þrjú ár að verkið hæfist.

 

Gilsfjarðarnefnd starfaði árin þegar verkið var í undirbúningi. Formaður hennar var Sigurbjörn Sveinsson læknir í Búðardal. Nefndin átti fundi með þingmönnum og mætti á nefndarfundi í Alþingi og var starf hennar ómetanlegt.

 

Þegar allt var á lokastigi stóð til að fresta verkinu um óákveðinn tíma. Gilsfjarðarnefnd boðaði til fundar í Dalabúð, sem fylltist af fólki búsettu beggja vegna fjarðar, ásamt þingmönnum, sem var rækilega lesinn pistillinn af Sigurbirni og fleirum. Árangurinn varð sá, að framkvæmdir hófust eins og ætlað var. Samstaða íbúanna beggja megin fjarðar réð úrslitum.

 

Að verki loknu við borðaklippingu haustið 1998 flutti Halldór Blöndal samgönguráðherra ræðu, þar sem fram kom, að aðrir firðir vestur sveitir yrðu brúaðir.

 

Svæðisskipulag um veg yfir Þorskafjörð, Djúpafjörð og Gufufjörð var samþykkt árið 1992. Bjarni P. Magnússon var þá sveitarstjóri Reykhólahrepps. Snæbjörn Jónasson, þáverandi vegamálastjóri, var hafður með í ráðum.

 

Það var svo sumarið 2003, að Vegagerðin boðaði til fundar í Bjarkalundi. Fundarefnið var að kynna áætlun um umhverfismat á vegi vestur hálsa en B-leið yfir firðina ekki tekin með. Fundarmenn mótmæltu harðlega undir forystu Þórólfs Halldórssonar sýslumanns. Vegagerðarmenn héldu heim á Ísafjörð til að gera aðra áætlun þar sem B-leið yrði með. Um haustið mætti Kristján Kristjánsson með nýja áætlun að umhverfismati. Í henni var lagt til að B-leið yrði skipt í þrjá áfanga: I) Bjarkalundur-Þórisstaðir. II) Þórisstaðir-Kraká. III) Kraká-Eyri í Kollafirði. Þó voru vegir vestur hálsana áfram inni á áætlun og sættust menn á það.

 

Umhverfismatið kom síðan með óteljandi athugasemdum með og móti.

 

Niðurstaða úrskurðaraðila var, að áfangi I (Bjarkalundur-Þórisstaðir) var samþykktur, áfanga II (Þórisstaðir-Kraká) var hafnað en áfangi III (Kraká-Eyri) samþykktur.

 

Upphófust nú miklar deilur og blaðaskrif um þann víðfræga Teigsskóg, sem andstæðingar vegar þar margfölduðu að stærð með blómum og reynitrjám. Ekki var litið í matsskýrslu Arnlínar Óladóttur vistfræðings og skógfræðings, sem taldi meðalhæð trjágróðursins vera um 1,20 m. Eftir ítrekaðar kröfur var málinu vísað til umhverfisráðherra, Jónínu Bjartmarz, sem heimilaði Vegagerðinni að leggja veginn.

 

Árin sem þetta þref stóð voru kláraðir vegir um Bröttubrekku og síðar Svínadal.

 

Sturla Böðvarsson samgönguráðherra hreykti sér af því fyrir þingkosningarnar 2007, að veitt væri 2.160 milljónum króna í þessa leið. Kristján Möller samgönguráðherra og Guðbjartur Hannesson þingmaður kjördæmisins gerðu sér ferð á Patreksfjörð haustið 2007 til að funda um vegamál. Jónas Þór lögreglumaður á Patreksfirði fékk mig til að sitja í bílnum með þeim vestur í Kollafjörð. Átti ég að fræða þá um staðhætti. Á leiðinni vestur skall á norðanhríð með engu skyggni en færi var gott og ráðherra hafði góðan bílstjóra og öllu vanan. Jónas hvatti þá til að halda áfram en skutlaði mér til baka að Skálanesi. Fundað var á Patró um kvöldið. Heim kominn sagði ráðherrann, að þetta væru verstu vegir á landinu og úrbóta væri þörf strax.

 

Í Framkvæmdafréttum Vegagerðarinnar var vegur á leiðinni Þórisstaðir-Kraká auglýstur sem næsta útboð árið 2008, en það féll niður eins og annað þegar öll útboð stöðvuðust.

 

Þann 20. maí 2008 sótti Vegagerðin um framkvæmdaleyfi fyrir áfanga II (Þórisstaðir-Kraká). Hreppsnefnd Reykhólahrepps samþykkti framkvæmdaleyfið og gaf það út 16. júní. Skilyrði var að farin yrði efri leið fyrir ofan Gröf í Þorskafirði. Hreppsnefnd hafði fundað með Gunnlaugi Péturssyni og fleiri landeigendum og taldi líkur á að sættir yrðu um þá leið. Vegagerðin hafnaði hins vegar þeirri leið án raka og gerði ekkert til að ná samkomulagi.

 

Gunnlaugur og fleiri vísuðu úrskurði Jónínu Bjartmarz til dómstóla og unnu bæði í héraði og fyrir Hæstarétti. Margir halda því fram, að dómurinn fjalli eingöngu um lagatæknileg atriði í úrskurði umhverfisráðherra en banni ekki vegarlagninguna.

 

Síðan kom „Hrunið“ og allar nýjar framkvæmdir stöðvuðust. Kláraður var vegur í Kollafirði og nú síðast í sumar vegur fyrir Skálanes að Kraká.

 

Áfanganum Þverá í Kjálkafirði-Vatnsfjörður var lokið 2011. Meðan á þeirri framkvæmd stóð var örninn svo ósvífinn að verpa og koma upp unga nokkrum tugum metra ofan við vélaskrölt og læti. Jón Gunnar Ottósson forstjóri Náttúrufræðistofnunar hafði gleymt að láta örninn vita að þetta væri bannað.

 

Útboð á leiðinni Eiði í Vattarfirði-Þverá í Kjálkafirði var auglýst í febrúar 2012. Í maí var samið við Suðurverk og eiga verklok að vera í september 2015. Farið er yfir Mjóafjörð utarlega á 14 m dýpi um fjöru með 160 m langri brú.

 

Í Kjálkafirði er vegur á 6 m dýpi og 116 m brú. Að fara yfir firðina utarlega á miklu dýpi margfaldar efnismagn, brúarlengd og kostnað. Rökin fyrir leiðarvalinu yfir Mjóafjörð voru þessi:

• 3,7 kílómetra stytting.
• Lágmark 500 m frá arnarhreiðri.
• Snjóþyngsli í Mjóafirði, sem enginn kannast við sem til þekkir.

Milljarður króna í aukinn kostnað er auðvitað smáaurar ef þessi háleitu markmið nást. Jón Gunnar Ottósson lendir í vanda á nýjan leik ef örninn tekur upp á því að verpa í námunda við veglínuna.

 

En þetta verður góður vegur og væri gaman að eiga eftir að fara hann.

 

Ögmundur Jónasson innanríkisráðherra ásamt heilum her vegagerðar- og sveitarstjórnarmanna fundaði mikið um vegamál í héraðinu sumarið 2011. Að loknum einum slíkum fundi fékk ég að hitta þá félaga dálitla stund. Afhenti ég þeim skriflega, rökstudda tillögu um veg í fjöruborði neðan við Teigsskóg. Ekki veit ég hvort þeir hafa hent tillögunni á leiðinni heim, en margir hafa tekið undir þessa lausn.

 

Ögmundur var yfirlýsingaglaður og vildi láta vita hver réði:

• Enginn vegur yrði leyfður um Teigsskóg.
• Vegur kæmi yfir hálsana.
• Rista ætti niður Ódrjúgsháls og gera jarðgöng undir Hjallaháls. Nota ætti núverandi veg á Hjallahálsi a.m.k. næstu tíu árin. Þetta yrði það sem kalla mætti „vegur á tveimur hæðum“.

Fundahöld Ögmundar enduðu með því að stór hluti íbúa í Vesturbyggð og Tálknafjarðarhreppi var mættur á fund á Patró. Ráðherrann og félagar glöddust yfir góðri fundarsókn, en eftir yfirlýsingu heimamanna um að nóg væri búið að funda gengu þeir af fundinum og ráðherra sat eftir með sveinum sínum.

 

Nú í sumar sendi Vegagerðin frá sér loftmyndir af þrem leiðum, sem fara ættu í umhverfismat. Þetta eru:

• Leið I. Frá Kraká um Melanes, yfir Gufufjörð, um Grónes, yfir Djúpafjörð, á fjörum austan Hallsteinsness, á ská yfir Grenitrésnes og þaðan á miklu dýpi yfir Þorskafjörð að Laugalandi. Síðan um beitiland á austurströnd Þorskafjarðar á veg við Bjarkalund. Kostnaðaráætlun 9,7 milljarðar króna.
• Leið H. Sama og I að Hallsteinsnesi, síðan vestanvert á nesinu inn að Barmi. Þaðan jarðgöng undir Hjallaháls og síðan yfir Þorskafjörð um Kóngavakir að Kinnarstöðum. Kostnaðaráætlun 10,1 milljarðar króna.
• Leið D1. Um Melanes, yfir tún og beitiland á Hofstöðum, yfir miðjan Gufufjörð, um Brekkuflóa, um skóglendi inn á Ódrjúgsháls, yfir Hálsgil, mjög djúpt, þaðan rist niður Miðhúsabrúnir, mjög snjóþungar (snjóflóðaupptök), um Djúpadalseyrar og Mýrarland, í jarðgöngum undir Hjallaháls að Þórisstöðum og síðan yfir Þorskafjörð um Kóngavakir að Kinnarstöðum. Kostnaðaráætlun 9,1 milljarðar króna. Náttúrustofa Vestfjarða á að skila af sér umhverfismati síðar í vetur.

Allir umræddir kostir hafa í för með sér mikil neikvæð áhrif á náttúru og líka á skilyrði til búskapar. Sauðfé á fóðrum í Gufudalssveit í vetur mun vera nálægt 1.500 á fjórum jörðum. Beitiland vor og haust má ekki skerða. Sama gildir um austanverðan Þorskafjörð.

 

Ætti ég að gefa leiðum einkunnir á skalanum 1-10 vegna skaða sem þær myndu valda og einkunnin 10 táknaði mestan skaða, þá hlytu leiðir I og D1 einkunnina 9 til 10 en leiðir B1 og H einkunnina 5 til 6.

 

B-leið var ekki tekin með í umhverfismat þó að hún sé á aðalskipulagi.

 

Vegagerðin sendi landeigendum og sveitarstjórnum loftmyndir af umræddum leiðum og óskaði eftir athugasemdum. Í júlí í sumar sendi sveitarstjórn Reykhólahrepps Vegagerðinni tvær ályktanir. Sú fyrri var krafa um að B-leið yrði tekin með í umhverfismat og jafnframt minnti sveitarstjórn á skipulagsvald sitt. Hina geymi ég að ræða.

 

Hafði sveitarstjórn ekkert við tillögur Vegagerðarinnar að athuga?

 

Landeigendur í austanverðum Þorskafirði sendu Vegagerðinni eftirfarandi athugasemdir:

1. Við erum því algerlega mótfallnir að vegur verði lagður um land Hofstaða, Hlíðar og Laugalands samkvæmt leið I og teljum það skjóta skökku við að leggja til vegagerð þessa leið þegar mun hentugra vegstæði býðst samkvæmt leið B eða B1 yfir Þorskafjörð hjá Kinnarstöðum og út Hallsteinsnes.
2. Við teljum það einnig óverjandi að ætla að leggja til leið I sem er 3,0 milljörðum dýrari en leið B eða B1 og hvorki betri með tilliti til umferðaröryggis né greiðfærni. Með sömu rökum er óverjandi að leggja til leið D1 sem er 2,4 milljörðum dýrari og fer þar að auki áfram yfir Ódrjúgsháls.
3. Við gerum athugasemdir við að í skýrsludrögunum er enginn greinarmunur gerður á því hvort jarðir á framkvæmdasvæðinu eru í ábúð og/eða nýttar af ábúendum og þeim jörðum sem eru hreinar eyðijarðir til margra áratuga og lítið eða ekkert nýttar nema til frístundar. Við teljum nauðsynlegt að mat sé lagt á þetta og bendum á mikilvægi þess fyrir sveitarfélagið að sem flestar jarðir séu áfram í ábúð.
4. Á jörðinni Hofstöðum er föst búseta, túnin nýtt til heyskapar og úthagi til beitar, sem hvort tveggja skerðist umtalsvert við veglagninguna.
5. Undirlendi á jörðinni Hlíð, sem er nýtt frá Stað, er mjög lítið, og ljóst að vegur um land jarðarinnar mun draga verulega úr nýtingarmöguleikum hennar. Þá skal vakin athygli á því, að á jörðinni eru skrásettar og friðaðar fornmenjar samkvæmt þinglýstu friðlýsingarskjali fornmenjavarðar frá árinu 1930.
6. Á jörðinni Laugalandi er íbúðarhús sem er nýtt til sumardvalar, undirlendi á jörðinni Laugalandi er nýtt frá Árbæ.
7. Loks vekur það furðu okkar sem íbúa í Reykhólahreppi, að Vegagerðin skuli með því að hafna leiðum B og B1 virða að vettugi nýsamþykkt aðalskipulag fyrir Reykhólahrepp, sem gerir ráð fyrir að Vestfjarðavegur nr. 60 skuli einmitt lagður samkvæmt þeirri leið.

Þann 3. september í haust sendi ég „forsvarsmönnum samgöngumála“ bréf og krafðist þess að B-leið yrði tekin með í umhverfismatið og farið yrði eftir gildandi aðalskipulagi. Ég benti á leið neðan Teigsskógar og hvatti til þess að reynt yrði að ná sáttum um B-leið. Næðist það ekki bæri Alþingi skylda til að setja sérlög er heimiluðu veginn. Kvittun barst fyrir því að Ögmundur hefði móttekið bréfið. Vegamálastjóri þakkaði ábendingar og sagði að þær yrðu skoðaðar. Aðrir gáfu engin svör.

 

Allar fyrrverandi sveitarstjórnir og sveitarstjórar í Reykhólahreppi börðust fyrir B-leiðinni og eftir það með blaðagreinum. Það sama gerðu fjölmargir aðrir. Bjarni Guðmundsson á Hvanneyri benti á, að birki væri fljótt að gróa í vegfláum og skeringum. Sést það vel nú þegar í Skálmarfirði og Vattarfirði.

 

Í upphafi sagði ég frá samstöðu um veg í Gilsfirði. Nú skortir verulega á, og þess vegna má búast við að enn lendi fólk í hríð og roki á hálsum, í dölum og fjarðabotnum þó að þokkalegt veður sé á vegi yfir firði og nes. Núna eru á Hjallahálsi vindhraðamælir og vefmyndavél. Vindhraði þar hefur sést fara í 32 m/sek í norðan- og norðaustanhríðum, sem stundum var meira en á Klettshálsi. Og í síðasta fárviðri þann 29. des. kl. 13 mældist vindhraði á Hjallahálsi 40 m/sek, á Klettshálsi 41 m/sek og talsvert yfir 50 m/sek í hviðum.

 

Ég fékk uppgefið hjá Vegagerðinni að við klifur yfir tvo hálsa með ca. 500 m hækkun væri aukin brennsla á bensíni eða olíu sem svaraði 11 km akstri á láglendi. Í ferðatíma er munurinn meiri. Flutningabílar eyða að sjálfsögðu margfalt meira eldsneyti við 500 m hækkun. Stytting mætti því reiknast 33 km í stað 22 km frá núverandi vegi, miðað við láglendisveg samkvæmt B-leið.

 

Vegleysur hafa mikil neikvæð áhrif á allan atvinnurekstur. Í ferðaþjónustu hafa Bjarkalundur og Flókalundur og fleiri fengið að kenna á því. Það litla sem eftir er af fiskvinnslu, laxeldi og verksmiðjurekstri á líf sitt undir Baldri, gömlum fljótapramma, sem gæti nú bilað eða orðið fyrir óhappi. Gæfa hefur verið með í ferðum Baldurs enda skipinu stjórnað af mönnum sem þekkja Breiðafjörðinn eins vel og hugsast getur.

 

Frá fyrsta fundi í Bjarkalundi árið 2003 hefur Vegagerðin unnið með hangandi hendi. Hún hefur ekki viljað skoða leið B1 ofan eða neðan skógar heldur haldið sig við veg í hlykkjum gegnum miðjan skóginn og staðsett stóra grjótnámu á miðju svæðinu. Nauðsynlegt er að Vegagerðin hafi meira samráð við landeigendur og heimamenn og hafi lipra samningamenn. Bændur á Skálanesi áttu erfitt með að fá Kristján Kristjánsson til að fara þá leið sem þeir vildu. Sú leið var þó farin og hefur lánast vel.

 

Það er furðulegt að Vegagerðin skuli leggja til þrjá verstu kostina. Við hverja þeirra leiða sem yrði farin væri kostnaðurinn nokkrum milljörðum meiri en ef farið yrði yfir firðina þrjá og um austanvert Hallsteinsnes, auk þess sem sú leið er langbest hvað öryggi varðar. Þar gæti varla talist farið vel með takmarkaða fjármuni.

 

Fjórðungssamband Vestfirðinga er horfið frá fyrri yfirlýsingum um að „Dýrafjarðargöng og nýr vegur um Dynjandisheiði komi ekki til framkvæmda fyrr en Vestfjarðavegi 60 og Djúpvegi er lokið“. Þetta kemur fram hjá Aðalsteini Óskarssyni framkvæmdastjóra á fréttavefnum bb.is 2. nóv. 2012.

 

Alþingismenn og ráðamenn samgöngumála sviku gefin loforð um að forgangsmál væri að ljúka vegi um Austur-Barðastrandarsýslu. Nú á að skipta ráðstöfunarfénu og ljúka jarðgöngum milli Dýrafjarðar og Arnarfjarðar og vegi um Dynjandisheiði, hæsta og lengsta fjallveg á Vestfjörðum, áður en lokið er hér syðra.

 

Núna hefði B-leið átt að vera lokið, samkvæmt loforði Sturlu Böðvarssonar árið 2007, og jafnframt lofaði hann 2.160 milljónum af „símapeningunum“ sem síðan hurfu í hruninu.

 

Um veginn vestur segir Einar Kristinn Guðfinnsson alþingismaður á fréttavefnum bb.is 13. nóv. 2012: „Ekki lokið fyrr en kannski árið 2024, í besta falli, og líklega enn síðar.“ Einnig segir hann að við umhverfsmat sé fráleitt að undanskilja einn kostinn, þann sem heimamenn kjósa helst.

 

Ráðamenn samgöngumála virðast haldnir miklum ótta við endurtekin málaferli. Ögmundur er svo hræddur að hann bannar Vegagerðinni að taka B1 með í umhverfismat. Ég hélt að það væru til vegalög sem vinna bæri eftir. Það á að fara eftir þeim, náist ekki að semja við landeigendur.

 

Umhverfisráðuneytið og stofnanir þess virðast hafa tekið afstöðu með andstæðingum B-leiðar. Ætla þau að bera ábyrgð á slysum sem kunna að verða t.d. á Ódrjúgshálsi á 65 ára vegi með 16% halla, þar sem leiðbeinandi hraði er 20 km/klst? Þann veg ætti að varðveita sem fornminjar. Gufudalshreppur kostaði lagningu þess vegar.

 

Heimamenn fari nú að efla samstöðu sína og átta sig á því, að ekki eru margir raunverulegir kostir í boði varðandi veg á láglendi. Sveitarstjórn gæti gefið út yfirlýsingu um að ekki verði gefið út framkvæmdaleyfi nema fylgt sé núverandi aðalskipulagi og byrjað sé á að þvera Þorskafjörð.

 

Allar sveitarstjórnirnar krefjist þess af Alþingi, að framkvæmdir hefjist 2014 og fjármagn verði tryggt til að verkinu verði lokið 2018 eða 2019. Þingmenn endurskoði samgönguáætlun á næsta ári. Dugi það ekki sé ég eina ráðið að fólk af svæðinu fjölmenni í höfuðborgina með potta sína og pönnur og berji Ögmund og aðra ráðamenn til hlýðni. Samstaða er það eina sem dugar.

 

Á nýársdag 2013.

 

Kristinn Bergsveinsson frá Gufudal,

Görðum, Reykhólum.