Þekkingin smitaðist út í sveitirnar
„Mér finnst þetta glæsilegt dæmi um það hvernig menn mættu erfiðleikum í atvinnurekstri. Þegar brestur varð í markaði sauðasölunnar undir lok nítjándu aldar duttu bændur ofan á þá lausn að reyna sölu á smjöri til útlanda,“ segir Bjarni Guðmundsson, fyrrverandi prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands á Hvanneyri og verkefnisstjóri Landbúnaðarsafns Íslands. Hann hefur sent frá sér bók um sögu Mjólkurskólans á Hvanneyri og Hvítárvöllum.
Skoðun Bjarna á þessari sögu leiðir ýmislegt fleira athyglisvert í ljós. Hann nefnir að í þessu tilviki hafi verið ákveðið að fjárfesta í þekkingu áður en farið var að byggja upp framleiðsluna. Það er ekki algengt í sögunni.
Þannig hefst viðtal Helga Bjarnasonar blaðamanns við Bjarna í Morgunblaðinu í dag, undir fyrirsögninni hér að ofan.
Mjólkurskólinn var eingöngu ætlaður konum. Með honum opnaðist þeim ný leið til menntunar og starfsframa, og telja má skólann brautryðjanda sérhæfðrar kennslu og þróunar á sviði matvælafræði hérlendis.
Áfram segir í viðtalinu við Bjarna Guðmundsson meðal annars:
Meðferð mjólkur breyttist
Mjólkurskólinn hóf starfsemi haustið 1900. Var fenginn maður frá Danmörku, Hans Grönfeldt Jepsen, til að koma honum á fót og stýra. Skólinn var síðan fluttur til Hvítárvalla, eftir að hús hans brann á Hvanneyri. Þar starfaði hann í tengslum við rjómabú bænda í Andakíl og nærsveitum fram um 1920 þegar starfsemin fjaraði út vegna þess að ekki var lengur eftirspurn eftir náminu. „Margt breyttist í fyrra stríði. Markaðurinn brast og erfiðara varð að fá vinnuafl til sveitastarfa.“
Um áhrif starfsins í Mjólkurskólanum segir Bjarni: „Teknir voru upp nýir hættir við meðferð og vinnslu mjólkur, sem smituðust út í sveitirnar með breyttum verkháttum þótt nemendurnir yrðu ekki nema um 200 í heildina. Mjólkurskólinn breytti einnig stöðu kvenna. Var ein af fyrstu starfsmenntabrautum sem konur áttu kost á. Margar þeirra tóku við forystu rjómabúa og það opnaði þeim leið til meiri ábyrgðarstarfa,“ segir Bjarni, en titill bókarinnar vísar til þessa, „Konur breyttu búháttum“.
Bjarni bætir því við að þótt ekki hafi verið lengur þörf fyrir þessa kennslu hafi kunnáttan verið áfram til staðar og hægt að grípa til hennar þegar mjólkuriðnaðurinn hófst til þess vegs sem hann er á í dag.
Bjarni hefur gefið út bækur um tæknivæðingu landbúnaðarins, meðal annars vinsælar bækur um dráttarvélar. Ástæðan fyrir því að saga mjólkurskólans varð viðfangsefni hans í mörg ár er persónuleg.
Amma hans sótti skólann
„Það var vegna ömmu minnar [Guðmundu Maríu Guðmundsdóttur frá Kirkjubóli í Dýrafirði] sem var í þessum skóla. Frá henni varðveittust forvitnileg gögn. Þegar ég fór að skoða þau varð mér ljóst að Mjólkurskólinn var miklu merkilegri stofnun en ég hafði gert mér grein fyrir. Annars eru sögulegar heimildir um skólann fátæklegar, ef til vill að einhverju leyti vegna þess að fólki hefur ekki þótt hann merkilegur. Kannski er það óbeinn mælikvarði á stöðu kvenna á þessum tíma,“ segir Bjarni.
_________________
Bjarni Guðmundsson er Dýrfirðingur að uppruna, lauk doktorsprófi frá Norska landbúnaðarháskólanum árið 1971 og kenndi síðan búfræði á Hvanneyri um meira en fjögurra áratuga skeið. Jafnhliða vann hann að rannsóknum á sviði fóðuröflunar. Frá lokum nýliðinnar aldar hefur Bjarni veitt Landbúnaðarsafni Íslands á Hvanneyri forstöðu og stýrt uppbyggingu þess. Hann lætur brátt af því starfi en sinnir áfram rannsóknum á landbúnaðarsögu og skrifum um hana, einkum varðandi búhætti á tuttugustu öld og þróun þeirra.